Η κατάθλιψη δεν είναι άγνωστη ούτε ανίκητη.

Δικοί μας άνθρωποι, αλλά συχνά και εμείς οι ίδιοι κάποτε περνάμε από μία περίοδο μελαγχολίας ή ακόμη και κατάθλιψης. Η ψυχοθεραπευτική εργασία, ενδεχομένως με κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, αποτελεί έναν δρόμο για να ανοίξει ο ορίζοντάς μας, να μαλακώσει ο ψυχικός πόνος και να γεμίσει πάλι η ζωή μας με ελπίδα.

Με τον όρο κατάθλιψη αναφερόμαστε στο επίμονα χαμηλό συναίσθημα, το αίσθημα της απελπισίας και της αδυναμίας να μεταβάλουμε αυτήν την κατάσταση.

Η καταθλιπτική διαταραχή έχει κοινό χαρακτηριστικό το βίωμα της θλίψεως, το αίσθημα του κενού ή την ευερέθιστη διάθεση, η οποία συνοδεύεται από σωματικές και διανοητικές μεταπτώσεις. Οι πηγές όλων αυτών των βιωμάτων είναι βαθιές και διαφορετικές. Η κατάθλιψη μπορεί να έχει διαφορετική διάρκεια στον καθένα και να επανεμφανίζεται κατά καιρούς στον κύκλο της ζωής.

Υπάρχουν ωστόσο κάποια μοτίβα ψυχικών διεργασιών, στα οποία θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε σχήματα της δικής μας ψυχικής περιπέτειας. Καταθέτουμε σε εννέα σημεία μία κατηγοριοποίηση αυτών των αιτίων της κατάθλιψης.

1. Ψυχική ακαμψία

Η ψυχική ακαμψία παρουσιάζεται στην επαφή μας με την πολυπλοκότητα των εμπειριών και επομένως τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με το περιβάλλον μας. Δυσκολευόμαστε δηλαδή να αφομοιώσουμε τις καινούργιες εμπειρίες και να αποκριθούμε σε αυτές με παραγωγικούς τρόπους. Παλαιότερα, έντονα και αρνητικά βιώματα που έχουν μείνει ανεπεξέργαστα, όπως επίμονες σκέψεις, άγχος κ.λπ., εμποδίζουν τις νέες, υγιείς εμπειρίες να γίνουν συνειδητές και να ενταχθούν στην δομή του εαυτού μας. Ως αποτέλεσμα οι καινούργιες εμπειρίες βιώνονται σαν νέες απειλές και προσφέρουν ψυχολογικό υπέδαφος στην κατάθλιψη. 

2. Η σωματοποίηση των συναισθημάτων μας

Ο ανθρώπινος ψυχισμός συνυφαίνεται με τις λειτουργίες του σώματος. Συχνά ενεργοποιούνται στο σώμα μας διάφορα συναισθήματα και νιώθουμε «πόνο», «βάρος», «έλλειψη ενέργειας» ή «μέσα μας νεκροί» εκφράζοντας μία συγκεχυμένη επίγνωση της σωματοποιημένης εμπειρίας μας.

3. Η εσωτερική σύγκρουση πραγματικού και ιδεατού εαυτού

Ο εαυτός μας διαθέτει πολλές πλευρές οι οποίες όταν βρίσκονται σε υγιή διάλογο μεταξύ τους εξασφαλίζουν την εσωτερική μας ισορροπία. Έντονη ασυμφωνία και προβληματικός διάλογος ανάμεσα σε πλευρές του εαυτού μας, οδηγεί σε κατάθλιψη. Η κατάθλιψη συχνά αναδύεται από την σύγκρουση ανάμεσα στην πλευρά του εαυτού μας, η οποία αντιπροσωπεύει με πιεστικό τρόπο αυτό που εμείς ή σημαντικά για εμάς πρόσωπα θα θέλαμε να είμαστε, και σε αυτό που πραγματικά είμαστε. Ανάμεσα στον ιδεατό μας εαυτό και τον πραγματικό. Η δυσφορία δημιουργείται από την συναισθηματική μας απόκριση στην σύγκρουση των πλευρών του εαυτού μας, οι οποίες συνήθως ενεργούν εκτός της συνειδήσεως ή βρίσκονται στα όριά της.

4. Ο εσωτερικός κριτής

Συχνά μία πλευρά του εαυτού επιμένει να μας αξιολογεί αρνητικά και να αντιπροσωπεύει τον «κριτικό εαυτό» ή «εσωτερικό κριτή». Επικρατεί το αίσθημα ότι δεν είμαστε αρκετά καλοί. Η λογική της αρνητικής εικόνας του εαυτού ακυρώνει τα θετικά μηνύματα από το περιβάλλον, αλλά και από τον ίδιο τον εαυτό. Το επίμονο και αδυσώπητο αίσθημα της αποτυχίας λειτουργεί εξουθενωτικά.

Οι  συγκρούσεις ανάμεσα στις πλευρές του εαυτού καταλήγουν σε συναισθήματα ενοχής, αναξιότητος, απελπισίας κ.α., τα οποία μας οδηγούν σε απόσυρση. Κοινό χαρακτηριστικό της κριτικής προς τον εαυτό μας αποτελεί η γενικευτική της φύση. Η ανελέητη αυτοκριτική χρωματίζει αρνητικά το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, μηδενίζει κάθε ελπίδα και πρωτοβουλία για πράξη και περιορίζει το εύρος των βιωμάτων, μειώνοντας την πιθανότητα θετικών εμπειριών. Η παρουσία ενός τέτοιου υπερδραστήριου εσωτερικού κριτή συνεπάγεται μεγάλη αποξένωση, ειδικά εαν προκαλεί συναισθήματα ντροπής.

5. Το τραύμα

Η κατάθλιψη ενίοτε πηγάζει ή εντείνεται από συναισθήματα και γεγονότα με τα οποία δεν αντέχουμε να έρθουμε σε επαφή. Είτε τα αποφεύγουμε τελείως επειδή φοβόμαστε την απότομη κλιμάκωση της συναισθηματικής μας αντιδράσεως είτε παγώνουμε συναισθηματικά. Συχνά επιχειρούμε να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας, να τα απελευθερώσουμε, να κλάψουμε για αυτά, με όφελος απλώς μία πρόσκαιρη ανακούφιση.

6. Ανοίκειες εμπειρίες

Συχνά η κατάθλιψη προκύπτει ή επιτείνεται από εμπειρίες μας τις οποίες δυσκολευόμαστε να ερμηνεύσουμε, ενώ παράλληλα τις βιώνουμε ως ξένες προς τον χαρακτήρα μας. Τέτοια βιώματα μπορεί να είναι τόσο ισχυρά ώστε να αποφεύγουμε δραστηριότητες, σχέσεις ή καταστάσεις. Μας κυριεύει το αίσθημα της αναυθεντικότητος και η υποψία ότι όλοι βλέπουν πως δεν είμαστε αυτό που δηλώνουμε. Το κόστος όλων αυτών συνοψίζεται στην συναισθηματική και κοινωνική μας παραίτηση.

7. Κλονισμός του νοήματος

Κάποτε καταρρέουν σημαντικές παραδοχές για την ζωή μας και τον κόσμο. Όσο πιο κεντρικές είναι αυτές στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και την ταυτότητά μας τόσο μεγαλύτερη η κατάρρευσή μας. Κλονίζεται η κατανόηση του νοήματος της ζωής μας και για μεγάλο χρονικό διάστημα επίμονα συναισθήματα θλίψης χρωματίζουν όλες τις εμπειρίες μας και δοκιμάζουν την στερελοτητά μας. Απειλείται είναι η ίδια η συγκρότηση του εαυτού, η οποία για να μην διαρραγεί καθίσταται άκαμπτη και μας οδηγεί στην κατάθλιψη.

8. Συναισθηματικές εκκρεμότητες

Κάποιες μορφές της κατάθλιψης ριζώνουν σε ατελώς επεξεργασμένα βιώματα οδυνηρών γεγονότων της ζωής, εκκρεμή θέματα και επομένως μετέωρα συναισθήματα. Πρόκειται για ιδιαιτέρως στενάχωρα γεγονότα που δεν έχουν καταστεί επαρκώς αντικείμενο επεξεργασίας ώστε να καταστούν αβλαβή. Στις περιπτώσεις αυτού του τύπου περιλαμβάνεται και ένα άλλο σημαντικό μας πρόσωπο. 

9. Κλειστές συναισθηματικές διεργασίες

Μορφές της κατάθλιψης ριζώνουν και σε κλειστές συναισθηματικές διεργασίες με τις οποίες έχουμε μάθει να λειτουργούμε. Μεγαλύτερη ανοιχτότητα στα συναισθήματα συνδέεται με χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης. Αισθήματα αναξιότητος που επιμένουν, είναι πιθανόν να γεννούν δυσάρεστες αποκρίσεις και μοτίβα συμπεριφοράς που ανακυκλώνουν εκ νέου επιβλαβείς εμπειρίες που ενισχύουν τα καταθλιπτικά συμπτώματα.

Εν κατακλείδι

Είναι πολύ ανθρώπινο να χάνουμε την ελπίδα μας υπό το βάρος της θλίψης και του κενού. Αξίζει όμως να επεξεργαστούμε τα δύσκολα βιώματά μας και όλους εκείνους τους τρόπους με τους οποίους έχουμε μάθει να λειτουργούμε, οι οποίοι μας γεμίζουν μελαγχολία. Στην διαδικασία της ψυχοθεραπείας ερχόμαστε σε επαφή με τις επώδυνες εμπειρίες και διεργασίες μας και στην συνέχεια τις επεξεργαζόμαστε. Η ίδια η θεραπευτική αλλαγή, ωστόσο, συντελείται μέσα από την ενσυναισθητική στάση, την αυθεντικότητα και την άνευ όρων αποδοχή όλων των βιωμάτων και των διεργασιών του θεραπευομένου από τον θεραπευτή, μία στάση που ενεργοποιεί την βαθύτερη μετακίνηση και την ανάπτυξή του - την βαθύτερη επιθυμία του για ψυχική άνοιξη.